Wiatrem nazywamy poziomy ruch powietrza, który powstaje w wyniku różnicy ciśnień. To zjawisko fizyczne bez wątpienia jest nieodzownym i bardzo istotnym elementem życia każdego żeglarza. Wszystko dlatego, że bez wiatru nie ma mowy o żeglowaniu. Będzie to jedynie bezwładny dryf statku lub tzw. „silnikowanie”. Co więcej, wiatr od niepamiętnych czasów jest podstawowym rodzajem napędu w statkach morskich oraz śródlądowych, na dodatek całkowicie darmowym oraz bardzo ekologicznym. To właśnie on napędzał egipskie barki na Nilu, czy też greckie, rzymskie i fenickie statki handlowe przemierzające Morze Śródziemne. Z siły wiatru korzystali również wikingowie wypływający na dalekie grabieże.
Dopiero koniec XVIII wieku i wynalezienie maszyny parowej dało żeglarzom możliwość skorzystania z napędu mechanicznego. Wcześniej byli zdani wyłącznie na łaskę wiatru. Żagle zniknęły ze statków dopiero po zakończeniu II wojny światowej. Współcześnie spotykamy je raczej na jachtach oraz na statkach szkolnych np. Dar Młodzieży. A jak to jest z tym wiatrem i jego kierunkami?
Kierunki wiatrów
W czasach, gdy żeglarze nie znali pojęcia kompasu w orientacji na morzu pomagały im Słońce, gwiazdy, planety oraz stałe wiatry. Z tego powodu sposób żeglowania stosowany w dawnych czasach nazywany jest często „nawigacją wiatrową”. Pozostałością po tamtym okresie jest zachowana do tej pory Wieża Wiatrów mieszcząca się w Atenach.
Stałe wiatry można do dnia dzisiejszego spotkać w wielu regionach świata, między innymi: Bora, Etezje, Meltemi, Sirocco czy Tramontana. Z kolei najczęściej występujące wiatry stałe to:
● Boreasz – wiatr północny,
● Zefir – wiatr zachodni,
● Notos – wiatr południowy,
● Euros – wiatr wschodni.
Róża wiatrów
Róża wiatrów ( wiatrogram lub diagram wiatrów) to graficzna ilustracja dotycząca kierunków oraz prędkości wiatrów. Obecnie kierunek ten podaje się w rumbach, czyli miarę powstałą dzięki podzieleniu koła na 32 równe części. Warto tutaj dodać, że w przypadku wiatru podajemy zawsze skąd wieje, a nie dokąd. W myśl tej prawidłowości wiatr południowo-zachodni (SW) wieje z południowego-zachodu na północny –wschód.
Wiatr rzeczywisty, pozorny oraz własny
Podstawową umiejętnością, którą powinien posiąść każdy żeglarz jest tzw. „wyczuwani” wiatrów. Jest to wiedza absolutnie niezbędna, z której posiadania nie zwalnia nam korzystanie ze wskaźników elektronicznych, takich jak tzw. wimpelek. Wyróżniamy trzy rodzaje wiatrów: rzeczywisty, pozorny oraz własny.
Wiatr rzeczywisty – jest wiatrem odczuwalnym przez nieruchome obiekty, takie jak jacht stojący przy kei. Również dym z komina fabrycznego wskazuje nam kierunek tego wiatru.
Wiatr własny – powstaje na skutek ruchu danego obiektu. Wiatr taki będziemy odczuwać na pokładzie statku płynącego za pomocą silnika w bezwietrzny dzień. Im większa będzie prędkość, tym silniejszy będzie wiatr własny. Co więcej ten rodzaj wiatru będzie skierowany zawsze w kierunku przeciwnym do ruchu jachtu.
Wiatr pozorny – jest to wypadkowa dwóch poprzednich rodzajów wiatru. Jego siłą oraz kierunek zależą od siły i kierunku wiatru własnego i rzeczywistego. Dla przykładu: jeśli cokolwiek wieje i jacht porusza się to na pokładzie będziemy odczuwać wiatr pozorny. Dodatkowo potrafi on zmieniać się w zależności od kursu czy prędkości jachtu oraz zmian kierunku i siły wiatru rzeczywistego.
Hals
Hals jest to strona, z której wieje wiatr. Oznacza to, że jeżeli wiatr wieje z lewej burty to mówimy, że płynie on lewym halsem. Co ciekawe, przepisy jasno określają sposoby nazywania tych stron. W świetle prawa jeśli jacht płynie prawym halsem, to jego główny żagiel będzie znajdował się po lewej burcie.
Nazwa hals powstała dzięki dużym żaglowcom rejowym. Z kolei reja jest pozioma belką przytwierdzoną do masztu, którą obraca się przy pomocy specjalnych lin. Brasy prowadzą do noków, czyli końców reji aż do rufy. Z kolei druga para lin, czyli właśnie halsy, biegnie od noków reji aż do dzioba. W przypadku, gdy wiatr wieje z lewej burty, to na dużym żaglowcu rejowym wybrane będą lewe halsy i prawe brasy.
Nawietrzna oraz zawietrzna
Kolejnymi pojęciami, które odnoszą się do wiatru są nawietrzna oraz zawietrzna. Nawietrzna to ta burta, w którą wieje wiatr. Z kolei zawietrzna to burta przeciwna do nawietrznej. W myśl tego, jeśli jacht płynie lewym halsem to burta lewa będzie nawietrzną, zaś zawietrzna burta prawa. Co ciekawe, dawniej polscy żeglarze używali nazwy podwietrzna zamiast nawietrzna. Z tego powodu mamy istniejące do dzisiejszego dnia nazwy archipelagów Wyspy Podwietrzne i Wyspy Zawietrzne.
Ostrzenie i odpadanie
Ostrzenie to zmiana kursu na ten odpowiadający kierunkowi wiatru. Z kolei odpadanie to zmiana kierunku w stronę przeciwną do kierunku wiatru. Dlatego jeśli jacht idzie prawym halsem, to skręcając na nawietrzną, czyli w prawo ostrzymy. Z kolei skręcając w zawietrzną, czyli w lewo odpadamy. Wynika z tego prosty wniosek: ostrzeniem nazywany skręt na nawietrzną, z kolei odpadaniem skręt na zawietrzną.
Kursy względem wiatru
W żeglarstwie wyróżniamy następujące kursy względem wiatru:
Linia wiatru – jest to ustawienie jachtu dziobem pod wiatr. W takim przypadku każda zmiana dotychczasowego kursu będzie odpadaniem.
Kąt martwy – jest to kurs, przy którym prawidłowo wybrane żagle łopoczą. Jego wielkość jest zależna od konstrukcji jachtu, żagli, wiły wiatru, zafalowania akwenu oraz umiejętności sternika. Jachty regatowe mają ok 40 stopni kąta martwego, gdzie pełnorejowe żaglowce mogą się poszczycić kątem martwym 160 stopni. Wielkość kąta martwego jest szalenie istotna, ponieważ niezwykle często kurs naszego rejsu wypada pod wiatr. Co ważne, im mniejszy ten kąt tym będzie on lepszy.
Bajdewind – to określenie na kurs, przy którym żagle pracują prawidłowo, a wiatr pozorny wieje ukośnie od dziobu. Jacht będzie zatem płynął „ostrym bajdewindem”, gdy będzie znajdował się na granicy kąta martwego oraz bajdewindu. Z kolei jeśli nasz kurs będzie bliski półwiatru, to możemy mówić o pełnym bajdewindzie. Warto również wspomnieć, że polscy żeglarze używali dawniej określenia bejdewind zamiast bajdewind.
Półwiatr – jest to kurs, w trakcie którego wiatr pozorny będzie wiał prostopadle do osi symetrii jachtu.
Baksztag – jest to kurs, w trakcie którego wiatr pozorny wieje ukośnie od strony rufy. W przypadku, gdy kurs będzie bardzo zbliżony do półwiatru możemy mówić o tzw. ostrym baksztagu. Z kolei jeśli kurs zbliża się do fordewindu, to będzie to baksztag pełny. Baksztag jest przy tym najszybszym i najprzyjemniejszym kursem. Wybierając go jesteśmy w stanie gładko sunąć po wodzie, a wiatr odczuwalny będzie dla nas słabszy niż rzeczywisty. Fala będzie odpychać jacht w dobrym kierunku a my będziemy mogli cieszyć się podróżą.
Fordewind – jest to wiatr wiejący prosto w rufę, kiedy to wiatr rzeczywisty ściera się z wiatrem własnym. Nie jest to przyjemne doświadczenie, któremu towarzyszy kołysanie na boki oraz ryzyko gwałtownego przerzucenia grotżagla na przeciwną stronę burty mogące nawet zdemolować pokład i poturbować załogę. Należy również wspomnieć, że przy takim kursie wykonanie jakichkolwiek zadań na pokładzie może okazać się zbyt trudne, a prędkość nie należy do największych.
Decydując się na obranie baksztagu lub fordewindu warto czasem wyostrzyć do bajdewindu. Pozwala to żeglarzom przekonać się, jakie warunki panują tak naprawdę w akwenie. W fordewindzie i baksztagu wiatr rzeczywisty jest silniejszy niż wiatr pozorny , co może osłabić nasza czujność, a to z kolei może prowadzić do wielu niebezpiecznych sytuacji.
Mówiąc o kursach możemy wyróżnić jeszcze kursy ostre, czyli kursy „na wiatr”. Będą to kursy od ostrego aż do pełnego bajdewindu. Z kolei drugi rodzaj, czyli kursy pełne, nazywane są również wolnymi lub „z wiatrem”. Są to kursy od ostrego baksztagu do forewindu. W przypadku obu z nich bardzo ważne jest to, by pamiętać o dwóch zasadach:
- Na kursie ostrym wiatr pozorny będzie zdecydowanie silniejszy i ostrzejszy niż wiatr rzeczywisty. Z kolei na kursach pełnych wiatr będzie ostrzejszy jednak słabszy od rzeczywistego.
- Przy wyborze kursu na fordewind kierunek wiatru pozornego będzie taki sam jak rzeczywistego, jednak jego siła słabsza o prędkość własną jachtu.
Czarter jachtów na Mazurach Sailor pozwoli Ci zobaczyć te wszystkie ciekawe miejsca. Zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą.